Projektanci są przygotowani na to, by oferować gotowe „jak spod igły” rozwiązania na poziomie poszczególnych pomieszczeń czy wyzwań budowlanych, projektów domów jednorodzinnych czy placówek handlowych. Ale czy w podobny sposób da się zaprojektować miasto? I czy taki „produkt” wciąż będzie miastem w europejskim rozumieniu tego słowa?

Tego rodzaju wątpliwości nachodzą urbanistów, projektantów i socjologów, którzy zastanawiają się nad fenomenem tzw. urbanistyki arktycznej i ośrodków miejskich wznoszonych na zlecenie i dla potrzeb form, zajmujących się wydobyciem kopalin na Dalekiej Północy. Sporą praktykę w podobnym zakresie miał ZSRS – współcześnie jednak dyskutowane są przede wszystkim rozwiązania z Kanady. Historyk architektury Alessandra Ponte od wielu miesięcy prowadzi badania nad osadami, wznoszonymi w kręgu podbiegunowym, a jej szczególnym zainteresowaniem cieszy się Fermont w prowincji Quebec, dokąd kilkakrotnie zabierała już na badania swoich studentów.

Fremont został zaprojektowany przez tandem architektów (Norberta Schoenauera i Maurice Desnoyersa) – od razu w skończonym i gotowym kształcie: z siatką ulic (i położonymi przy niej budynkami), szpitalem, hotelem, posterunkiem „sił porządkowych” (obsadzonym przez prywatną firmę ochroniarską) i supermarketem. Miasteczko ma przy tym swój „charakter” (największy budynek w mieście, daleki krewny gdańskich „falowców”, ma ponad 1.3 km długości i z jednej strony „ślepą” ścianę: jego zadaniem jest osłanianie miasta przez ciągnącymi przez dolinę lodowatymi północnymi wiatrami. Największą jego osobliwością jest jednak fakt, że nie ma żadnych wybieralnych władz, kontrolujących policję, sądy czy szkoły: pozostaje ono własnością koncernu wydobywczego Arcelor Mittal, który zarządza nim za pośrednictwem grupy managerów.

Prof. Ponte fascynuje fenomen tego rodzaju „miast z pudełka”, pozbawionych jakichkolwiek interakcji politycznych czy gospodarczych oraz spontaniczności towarzyszącej nowym inwestycjom czy realizacjom na terenie miasta. Jakie mogą być tego konsekwencje? Fremont ma się na razie dobrze: wszystkie zaprojektowane domy stoją, Ponte wymienia jednak liczne ośrodki na kanadyjskiej Dalekiej Północy, które wyludniały się z dnia na dzień z chwilą przerwania eksploatacji. Nie zamieniały się jednak w malownicze „miasta duchów”, nie zostawały po nich ruiny: prefabrykowane budynki demontowano lub (dla bezpieczeństwa) wysadzano i po „mieście” pozostawała najwyżej siatka prowadzących donikąd ulic oraz kilka stert gruzu.

To zjawisko nowe i niekoniecznie budujące; jak jednak zauważają publicyści, w epoce erozji państw i rośnięcia w siłę prywatnych korporacji, niewykluczone jest powstawanie kolejnych  „miasteczek z pudełka” już nie tylko na Dalekiej Północy. Mogą też one, jak twierdzą wizjonerzy w rodzaju Elona Muska, stać się prototypem pierwszych ludzkich osad na Marsie. Czy projektanci będą mieli możliwość nadania poszczególnym rozwiązaniom choć trochę charakteru, skoro możliwości takiej będą pozbawieni mieszkańcy? (ws)

Widok Fremont z „budynkiem-ekranem” na dalszym planie.

Źródło: Megapress/Alamy