Jørn Utzon – synteza formy, materiału i funkcji

Jørn Utzon to architekt wyjątkowy. Człowiek, dla którego słowa takie jak „projektowanie” i „architektura” obejmowały swoim znaczeniem znacznie szerszy kontekst i nie ograniczały się jedynie do stworzenia planu budynku czy jego otoczenia. W swoich koncepcjach, niezależnie czy był to projekt domu czy całego kompleksu mieszkaniowego, na każdym kroku podkreślał znaczenie architektury dla wartości społecznych i budowania właściwych relacji między ludźmi. Szukał inspiracji w dziedzictwie architektonicznym Chin, Japonii, świata islamskiego czy starożytnych Majów, a zaczerpnięte stamtąd elementy umiejętnie wplatał w nowoczesne konstrukcje, tworząc tym samym niepowtarzalne i jedyne w swoim rodzaju budynki. Jego nieszablonowe podejście do tematu projektowania i sposób w jaki postrzegał architekturę, pozwoliły mu stworzyć koncepcję jednego z najsłynniejszych i najbardziej rozpoznawalnych obiektów na świecie, budynku będącego dla Sydney tym czym Statua Wolności jest dla Nowego Jorku a wieża Eiffla dla Paryża, swoistą wizytówkę i jeden z symboli miasta czyli Sydney Opera House.

Jørn Utzon Oberg urodził się 9 kwietnia 1918 roku w Kopenhadze. Jego ojciec Aage był projektantem i budowniczym jachtów. Zaszczepił on w synu zainteresowanie sztuką projektowania i często pozwalał uczestniczyć czynnie w procesie tworzenia nowych koncepcji. W roku 1937 Jørn rozpoczął studia architektoniczne na Duńskiej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Studiował tam pod kierunkiem tak wybitnych miejscowych projektantów jak Kay Fisker i Steen Eiler Rasmussen. Po zakończeniu nauki w roku 1942, wyjechał do Sztokholmu gdzie zatrudnił się w biurze architektonicznym Gunnara Asplunda, jednego z głównych przedstawicieli „nordyckiego klasycyzmu”. Współpracował również z Arne Jacobsenenem, prekursorem duńskiego modernizmu i Poulem Henningsenem – architektem, krytykiem i animatorem kultury. Drugą połowę lat czterdziestych spędził podróżując po świecie, nabywając doświadczenia i szukając inspiracji do swoich prac. Zwiedził Europę i obie Ameryki, dane mu było spotkać czołowych przedstawicieli świata architektury takich jak Alvar Aalto, Frank Lloyd Wright czy Charles i Ray Eames. Będąc w Meksyku był pod tak silnym wrażeniem budowli wzniesionych przez Majów, że jak sam później przyznał było to jedno z największych doświadczeń architektonicznych w jego życiu.

W roku 1950 powrócił do rodzinnej Kopenhagi, gdzie otworzył własną pracownię. Zaprojektował w tym czasie szereg budynków mieszkalnych, które dzięki swojej funkcjonalności, perfekcyjnemu rozplanowaniu i zastosowaniu „płynnych”, przenikających się przestrzeni zyskały bardzo pochlebne oceny wśród krytyków. W 1957 odbył swoją drugą podróż studyjną. Odwiedził Indie, w Chinach poznał filozofię harmonijności i jedności a w Japonii „studiował” interakcję wnętrza z otoczeniem. Te doświadczenia połączone z niesamowitą intuicją architektoniczną pozwoliły mu stworzyć projekt budynku, który wkrótce stać się miał jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów na świecie. Podczas pobytu w Australii zaprezentował swoją wizję opery w Sydney. Jego koncepcja, w której wiodącym elementem były niezwykle charakterystyczne, przenikające się łukowate sklepienia, spotkała się z bardzo dobrym odbiorem i ostatecznie została uznana za najlepszą z 233 prac nadesłanych na konkurs. Unikalna konstrukcja, będąca jednym z głównych atutów projektu, okazała się niezwykle kłopotliwa i droga w realizacji. Przyczyniło się to do stałego wzrostu napięcia na linii architekt – władze miasta i ostatecznie zakończyło się odsunięciem Utzona od nadzoru nad inwestycją. Dopiero po wielu latach jego wkład w zabudowę Sydney został należycie doceniony a sam architekt „zrehabilitowany” w oczach świata. W latach sześćdziesiątych osiadł na Majorce w okolicach miasteczka Portopetro, gdzie zaprojektował dla siebie dwie letnie rezydencje (Can Lis i Can Feliz). Odpowiedzialny był również za szereg koncepcji w rodzinnej Danii między innymi projekt osiedla mieszkaniowego Fredensborg Houses z 1963 roku czy uważany za arcydzieło współczesnej architektury sakralnej kościół w Bagsværd zaprojektowany w 1968. W latach późniejszych skupił się głównie na tworzeniu budynków instytucjonalnych i komercyjnych a także studiowaniu zagadnień urbanistycznych. Wspaniałym ukoronowaniem jego kariery było wpisanie opery w Sydney na listę światowego dziedzictwa UNESCO 28 czerwca 2007 roku. Tym samym Utzon stal się drugim człowiekiem w historii, który zdobył to wyróżnienie za życia. Ostatnim, niestety nie dokończonym przez niego osobiście projektem było Utzon Center – unikalne miejsce, którego głównym założeniem było stworzenie przestrzeni do spotkań i wzajemnej wymiany doświadczeń przez młodych architektów z całego świata. Nie doczekał jednak jego otwarcia, zmarł na rozległy atak serca 29 listopada 2008 roku, w wieku 90 lat.

Projekt domu w Hellebaek z 1952 powstał zainspirowany pobytem Utzona w Maroku. Zafascynowany kulturą, klimatem i prostym, niezobowiązującym stylem życia jego mieszkańców postanowił stworzyć miejsce idealne do codziennego funkcjonowania a także sprzyjające twórczemu myśleniu. Długi, wąski jednopiętrowy budynek usytuowany został na skraju puszczy w północno – wschodniej części Danii. Istotny wpływ na kształt i wygląd bryły miało otoczenie i czynniki atmosferyczne. Wiejący w tej okolicy silny wiatr zdecydował o całkowitym zamknięciu północnej elewacji a pokoje znajdujące się w tej części domu wyposażono w świetliki zamiast okien. Ściana od strony południowej została za to niemal całkowicie przeszklona, co zapewniło idealny rozkład światła w przestronnym otwartym salonie i pozwalało cieszyć oko wspaniałymi widokami okalającej budynek puszczy. Materiały zastosowane na zewnątrz i wewnątrz są takie same i obejmują żółto-białe cegły, drewno sosnowe i aluminium. Pozwoliło to zachować spójność i jednolitość konstrukcji. Projekt ten stał się inspiracją do opracowania w latach późniejszych nowego duńskiego trendu architektonicznego. Był także wielokrotnie naśladowany na początku w kategorii domów jednorodzinnych a z czasem również w budynkach instytucjonalnych takich jak Muzeum Louisiana w Humlebæk.

GC

źródło fot.: http://en.wikipedia.org