KAMIEŃ JAKO MATERIAŁ BUDOWLANY
Kamień jest materiałem budowlanym używanym od najstarszych czasów. Wznoszono z niego odporne na atak fortyfikacje, na przykład gotyckie mury obronne w Krakowie, nad którymi góruje kamienna Brama Floriańska. Żeby przez nią przejechać, trzeba było najpierw dostać się do Barbakanu, do którego wiódł most zwodzony nad fosą, wypełnioną niegdyś wodą, i solidna, kamienna brama.
Stały most z kamienia zbudowali sobie pod koniec XIV w. mieszkańcy Kłodzka – do dzisiaj im służy.
We wczesnym średniowieczu świątynie pełniły funkcje nie tylko kultowe, ale i obronne. Grube, wytrzymałe, kamienne mury zapewniały bezpieczeństwo parafianom w Strzelnie.
Jeszcze więcej wiernych mogła pomieścić kolegiata w Tumie pod Łęczycą.
W krakowskim kościele św. Andrzeja schroniło się na przykład sporo zakonnic, które niechybnie zostałaby zgwałcone podczas najazdu Tatarów.
Funkcji obronnych nie musiała natomiast pełnić katedra na Wawelu, gdyż dostępu do wzgórza bronił pierścień fortyfikacji. Dlatego pamiętająca czasy piastowskie fasada wyróżnia się staranną obróbką ciosów kamiennych i mistrzowskim wykończeniem detali architektonicznych.
Najwyższy poziom rzemiosła artystycznego reprezentuje też kruchta, czyli przedsionek gotyckiego kościoła św. Katarzyny.
Kiedy obiekty sakralne i domy mieszkalne w Polsce zaczęto wznosić przede wszystkim z cegły, kamień nadal był używany, lecz w węższym zakresie. Wykonywano z niego przede wszystkim portale, czyli ozdobne obramienia drzwi, np. klasztoru Augustianów czy kamienic przy ul. Kanoniczej w Krakowie odkute w wapieniu.
Równie chętnie wykorzystywano piaskowiec, znakomicie korespondujący z tynkowanymi elewacjami renesansowych kamienic przy ul. Kanoniczej, barokowego domu przy ul. Stradom czy kościoła św. Łazarza.
W czasach baroku przyszła też moda na marmur, a szczególnie na czarny marmur z podkrakowskich Dębnik. Wykonano z niego wiele pięknych portali, jak kościoła św. Tomasza, św. Jana czy Karmelitanek, do którego prowadzi brama w murze, także z marmuru.
Z kamienia wykonywano również obramienia okien – strzelistych, gotyckich, zwieńczonych ostrymi łukami, na przykład kościoła św. Katarzyny, małych i skromnych, jak dzwonnicy kościelnej oraz normalnych, jak klasztoru Augustianów.
Równie piękne są okna renesansowe kamienic przy ul. Kanoniczej.
Kamień niewątpliwie jest materiałem przyciągającym uwagę. Ważne są również fizyczne właściwości kamienia - jest to materiał świetnie izolujący pod względem akustycznym. Ściana z kamienia po prostu zabezpiecza mieszkańców budynku przed hałasem, jeśli stoi on przy skrzyżowaniu ruchliwych ulic
W naszych czasach inwencja projektantów ogranicza się na ogół do wydawania dużych sum pieniędzy na okładziny z kamienia. Hektary betonowych ścian obłożonych marmurem czy granitem świadczą o potędze finansowej właścicieli budynków. I o niczym więcej.
Paweł Jasica